FSHATI TATZAT – TATZATI

FSHATI TATZAT – TATZATI është  në Njësinë Administrative Vergo në Bashkinë e Delvinës, 30 km nga Saranda.

Një fshat i njohur për tradita atdhetare dhe arsimdashëse, me shtëpitë prej guri ngjitur me njëra-tjetrën dhe rrugët e shtruara me kalldrëm posi Gjirokastra në miniaturë. Nga ky fshat kanë dalë mjaft mësues të shkollës shqipe e nëpunës të administratës, deputet e deri ministër të luftës.

Fshati Tatzat – Tatzati – VIDEO

 

 

Tatzati – Gurë, kujtime dhe lavdi në zemër të Labërisë

 

Në zemrën e krahinës së Labërisë, mbi një kodër shkëmbore 318 metra të lartë, ngrihet fshati Tatzat, një nga vendbanimet më të lashta dhe më të pasura në histori e kulturë të trevës së Rrëzomës. Poshtë këmbëve të tij gurgullon burimi i ujshëm i lumit të Kalasës, ndërsa përreth i qëndrojnë si roje male madhështore që e kanë rrethuar ndër shekuj me krenari e legjenda.

 

Pozicioni gjeografik dhe bukuritë natyrore

 

Në verilindje të fshatit ngrihen malet e Lucës, me majën që shkon deri në 1883 metra, prej nga shpaloset një pamje e gjerë mbi gjithë pellgun e Delvinës. Në perëndim, Tatzati kufizohet me malet e Lavanit dhe Babat (Konjak), 1010 metra të lartë, nga ku shikimi përfundon mbi detin Jon. Në jug, kufiri i tij natyror është fshati Kalasë, ndërsa në veri e lindje lidhet me Fushë Bardhën, Zhulatin dhe Golëmin.
Një rrugë e lashtë këmbësore e përshkon Tatzatin, e cila degëzohet në tri drejtime: drejt Fterrës, drejt maleve të Zhulatit dhe drejt atyre të Kuçit, Kaparjelit e Golëmit. Kjo rrjetë e lashtë rrugësh e bënte dikur fshatin një nyje lidhëse mes Kurveleshit dhe pellgut të Delvinës.

 

Prejardhja dhe vendbanimet e lashta

 

Tatzati e ka prejardhjen nga dy vendbanime të hershme: Vila dhe Lucë. Në Vilë ruhen ende gjurmë të qytetërimit të hershëm – gurë të mëdhenj të gdhendur në formë kazani dhe mbetje ndërtimesh që dëshmojnë për kulturën dhe lashtësinë e zonës. Para konvertimit në islam, banorët i kryenin shërbesat fetare në katër kisha: të Dhimajkës, Brinjës, Kurtesës dhe Kishës së Kuqe, sot të rrënuara.
Në Galisht, në vendin e quajtur Shënmërika, dallohen rrënojat e vakëfit ku më pas zhvilloheshin ritet myslimane.

Në vendin “Brinja” ruhet kujtimi i rrugës me emrin e çuditshëm “300 Mara e 300 Koça”, që sipas gojëdhënave tregon për dendësinë e dikurshme të popullsisë. Gjurmët e një kalldrëmi tre metra të gjerë në Vilë janë dëshmi e qartë e lidhjeve tregtare e kulturore që përshkonin zonën deri në Janinë.
Pranë lumit të Kalasës gjenden ura të gurta, mes tyre Ura e Çinës, e cila sipas legjendës mban emrin e princeshës së Vilës, si dhe Ura e Moçaleve, që besohet të jetë ndërtuar me urdhër të Ali Pashë Tepelenës.

 

Tatzati si qendër e kontrollit dhe bashkëveprimit

 

Në periudha të hershme, Tatzati ka shërbyer si pikë strategjike kontrolli ndërmjet Kurveleshit dhe Delvinës. Në të kanë ekzistuar vendbanime si Harapa e Progodica, ku banonin fise të njohura si Shqefarajt, Ndrerajt e Pjerajt. Në shekujt e mëvonshëm u vendosën edhe familje nga Egjipti (Miraçajt) dhe nga Vërmiku i Vlorës (Çirakajt), duke formuar një bashkësi të pasur dhe shumëfishe.
Rreth viteve 1800, fshati mori formën e një vendbanimi të plotë me tre lagje, të ndara sipas fiseve që ruanin rregulla të rrepta të gjakut dhe krushqisë.

 

Nga lashtësia drejt modernitetit

 

Pas braktisjes së Vilës, për shkak të mungesës së ujit dhe përhapjes së gjarpërinjve, popullsia u zhvendos në Tatzat. Aty ndërtuan shtëpi me llaç e gërqele, rrugë të shtruara me kalldrëm dhe një sistem të hershëm kanalizimesh për ujërat, të rrallë për kohën.
Fshati ishte i rrethuar me mur, rrugët lyheshin çdo mëngjes dhe bagëtitë nuk lejoheshin të hynin brenda. Çatitë e shtëpive ishin aq pranë njëra-tjetrës, sa mund të kaloje nga një shtëpi në tjetrën pa zbritur në tokë.
Kjo pamje urbane e Tatzatit u shkatërrua në vitin 1914, kur fshati u dogj nga trupat greke, por banorët e rindërtuan me të njëjtin shpirt të fortë e fisnik.

 

 

Nga fundi i shekullit XIX deri në mesin e shekullit XX, shumë tatzatllinj emigruan drejt Francës, Egjiptit, Italisë e Gjermanisë. Të tjerë u vendosën në qytetet shqiptare si Vlorë, Tiranë e Sarandë. Kudo që shkuan, ata mbetën të lidhur me fshatin dhe u bënë ambasadorë të kulturës dhe patriotizmit të Labërisë.

 

Figura historike të Tatzatit

 

Fshati Tatzat ka nxjerrë një numër të madh figurash të shquara, dijetarë, oficerë, patriotë dhe martirë të kombit. Më poshtë janë disa prej më të njohurve:

• Qemal Hafëz Tatzati – autor i këngës së famshme patriotike “Shqipëri, katër vilajete…”.

• Ismail Haki Tatzati – kolonel dhe ministër i Mbrojtjes në qeveritë e para shqiptare, një nga strategët e krijimit të Ushtrisë Kombëtare.

• Hamza Hito Tatzati – patriot dhe publicist, drejtues i gazetës “Zgjim’i Shqipërisë” në Janinë.

• Tahir Bej Efendi Tatzati – dijetar, myfti në Tripoli dhe Jemen, veprimtar fetar e kombëtar.

• Teki Ali Tatzati (Haderi) – oficer i lartë, pjesëmarrës në luftën kundër grekëve më 1913 dhe në administratën e Nolit.

• Rexhep Muhamet Hito – mjeku i parë shqiptar me diplomë nga Stambolli, themelues i farmacisë së parë në Vlorë më 1907.

• Sejfudin Shaho – themelues i shkollës së parë shqipe në Sarandë (1919-1920).

• Abdulla Rami – jurist, pedagog e kryetar gjykate në Gjilan të Kosovës.

• Karaman Jaho – pjesëmarrës në Luftën e Vlorës dhe shef policie në qeverinë e Ismail Qemalit.

Lista është e gjatë dhe përfshin dhjetëra mësues, luftëtarë, intelektualë dhe patriotë që lanë gjurmë të pashlyeshme në historinë kombëtare.

 

Martirët e Tatzatit nën regjimin komunist

 

Pas vitit 1945, shumë bij të Tatzatit u persekutuan nga regjimi komunist. Disa u pushkatuan, të tjerë vdiqën në burgje apo në hetuesi nga torturat. Ndër më të njohurit përmenden Ismail Haki Tatzati, Osmën Aqif Miraci, Qani Lesko, Namik Lesko, Ferik Pjero e dhjetëra të tjerë.
Fshati humbi një pjesë të madhe të elitës së tij intelektuale, por kurrë nuk humbi dinjitetin dhe kujtesën.

 

Tatzati sot – një fshat që frymon histori

 

Tatzati mbetet një prej fshatrave më të rëndësishëm të Labërisë jugore, një vend ku guri, historia dhe kujtimi ndërthuren si një poezi e përjetshme. Shtëpitë e gurta, rrënojat e urave të lashta, toponimet që flasin në fe të ndryshme dhe këngët që mbahen ende gjallë në odat e burrave – të gjitha bashkë formojnë një mozaik të rrallë shpirtëror shqiptar.

 

Tatzati nuk është vetëm një fshat – është një muze i gjallë i historisë, një testament i qëndresës dhe i krenarisë sonë kombëtare.

 

Dy figura fisnike të fshatit dhe të Atdheut, Ismail Bej Tatzati, i cili u pushkatua në vitin 1945. Ndërsa Abdulla Rami ishte një nga Juristët më të shquar të vendit. U dënua dhe u iternua pse ishte pro perëndimor.

Në këtë fshat aktualisht banojnë pak banorë. Shumica kanë emigruar ose banojnë në Sarandë. Një pjesë e tyre kthehen nga qyteti për fundjavë, ndërsa të tjerët përgjatë verës.

Pranë fshatit ndodhen edhe burimet e lumit Kalasë. Pranë këtyre burimeve është ndërtuar edhe një lokal ku shërbehen ushqime tradicionale dhe bio.

 

Dy figura fisnike të fshatit dhe të Atdheut, Ismail Bej Tatzati, i cili u pushkatua në vitin 1945 pse ishte patriot, dhe Abdulla Rami një nga Juristët më të shquar të vendit, i cili u dënua dhe u iternua pse ishte pro perëndimor.

Në këtë fshat aktualisht banojnë pak banorë. Shumica kanë emigruar ose banojnë në Sarandë. Një pjesë e tyre kthehen nga qyteti për fundjavë, ndërsa të tjerët përgjatë verës.

Pranë fshatit ndodhen edhe burimet e lumit Kalasë. Pranë këtyre burimeve është ndërtuar edhe një lokal ku shërbehen ushqime tradicionale dhe bio.

Website Saranda Web

Facebook Saranda Web

Instagram saranda.web

Youtube sarandaweb

Twitter Saranda Web

Tiktok saranda.web

Pinterest sarandaweb

in sarandaweb

---