SS Probitas dhe Evakuimi i Divizionit “Perugia” në Sarandë, 1943

 

Relikti i anijes italiane SS Probitas, i mbytur në Sarandë më 1943, mbart historinë tragjike të Divizionit “Perugia”. Zbuloni faktet e dokumentuara, masakrat gjermane dhe sfidat e mbrojtjes së këtij monumenti nënujore.

 

Nga legjenda e mijëra të mbyturve tek e vërteta historike

Një video që ndezi kureshtjen. Disa ditë më parë, udhëtari i palodhur Blendi Fevziu postoi një videoklip nga relikti i mbytur në Gjirin e Sarandës – anija italiane SS Probitas. Nuk e pashë drejtpërdrejt videon, por disa miq të mi, të apasionuar pas historisë, më shkruajtën duke kërkuar më shumë informacion.

 

 

Në përshkrimin e tij, Fevziu përmendi se bashkë me anijen ishin mbytur “disa mijë ushtarë italianë”. Kjo shifër bëri përshtypje, por duhet sqaruar se nuk ka asnjë burim zyrtar që ta mbështesë këtë. Në të gjitha kërkimet që kam kryer, së bashku me ekipin shqiptaro-amerikan të kërkimeve nënujore, nuk rezulton që në Gjirin e Sarandës të jenë mbytur mijëra ushtarë. Legjenda e “mijëra të mbyturve” qarkullon vetëm në disa faqe amatore ose gjysmëzyrtare, të cilat nuk kanë bërë verifikim serioz historik.

Për këtë arsye, dua të kthehem tek ky episod dhe të ndaj me publikun një përmbledhje të gjetjeve tona.

Historia e SS Probitas

 

Anija SS Probitas mbërriti në natën e 24/25 shtatorit 1943 në Sarandë. Ajo ishte pjesë e një grupi anijesh italiane të dërguara për të evakuar Divizionin e Këmbësorisë “Perugia I”, i dislokuar në Gjirokastër. Ky divizion mbulonte edhe zonën e Përmetit dhe Tepelenës, me qendër në kazermat e Gerhotit.

Pas bisedimeve me forcat partizane dhe ndërmjetësimit të oficerit britanik Bill Tilman, italianët pranuan të dorëzonin armët e rënda me kusht që të hapej rruga drejt Sarandës. Negociatat u drejtuan nga koloneli Giuseppe Adami, i pranishëm edhe në incidentin e Gerhotit më 14 shtator, ku një grup i Ballit Kombëtar u vra pas një përplasjeje me trupat italiane.

Më 8 shtator, pas daljes së Italisë nga koalicioni me Gjermaninë, situata ndryshoi rrënjësisht. Gjermanët mbërritën në Tiranë, arrestuan gjeneralin Rosi, komandantin e trupave alpine, dhe kërkuan dorëzimin e forcave italiane në Shqipëri. Në këtë klimë kaotike, në krye të Divizionit “Perugia” erdhi nga Kefalonia gjenerali Ernesto Ciminelo, një oficer karriere me origjinë kalabreze. Pas marrëveshjes me partizanët, divizioni, së bashku me reparte nga Përmeti, Tepelena, Këlcyra dhe disa njësi nga Janina, u nis drejt Sarandës.

Evakuimi dhe fundosja e anijes SS Probitas

 

Kur mbërritën në Sarandë, katër anije italiane – transportueset Probitas dhe Dubac, korveta Sibilla dhe torpedorja Sirio – arritën të evakuonin rreth 1.700 trupa nga rreth 8.000 që kishte divizioni.

 

Ndërkohë, një njësi e vogël gjermane prej 15 ushtarësh, pjesë e Divizionit XXII Malor “Gebirgsjäger”, erdhi nga Korfuzi dhe kërkoi dorëzimin e trupave italiane. Sipas burimeve italiane, kjo njësi u mbajt rob nga italianët derisa të evakuoheshin trupat, gjë që besohet se shtyu gjermanët të dërgonin një avion zbulues dhe më pas bombardues mbi Sarandë.

 

Mëngjesin e 25 shtatorit 1943, ndërsa anijet Dubac, Sibilla dhe Sirio u larguan, SS Probitas mbeti e bllokuar për shkak të një defekti mekanik. Ajo u bombardua nga një avion gjerman Junkers 87 Stuka dhe u mbyt ngadalë, vetëm 200 metra nga porti i vjetër.

Sipas burimeve të marra nga arkivat italiane, anija nuk kishte ushtarë në bord në momentin e bombardimit. Viktimat e konfirmuara janë vetëm 6 marinarë. Nuk ka asnjë dokument zyrtar që të flasë për humbje masive trupash.

Pasojat për Divizionin “Perugia”

 

Pas mbytjes së Probitas, pjesa e mbetur e trupave italianë filloi marshimin drejt Porto Palermos.

• Një pjesë u kapën nga gjermanët dhe u pushkatuan.
• Anija Dubac, që arriti të largohej nga Saranda, u godit rëndë pranë Otrantos dhe shumë ushtarë humbën jetën – sipas dëshmive, deri në 200 viktima.
• Në Sarandë, shtabi i Divizionit “Perugia”, përfshirë gjeneralin Ciminelo, u kap nga gjermanët dhe u pushkatua në Gjirin e Limionit, me trupat e hedhur në det. Burime të ndryshme flasin për ekzekutimin e 150 deri në 170 oficerëve.
• Më 7 tetor 1943, në fshatin Kuç, gjermanët ekzekutuan 32 oficerë të tjerë italianë.
• Një pjesë e ushtarëve italianë arritën të shpëtonin duke u bashkuar me partizanët shqiptarë ose duke u fshehur tek familjet vendase.

Ky ishte fundi tragjik i Divizionit “Perugia” në Shqipëri.

Relikti i harruar dhe sfidat e mbrojtjes së SS Probitas

 

Relikti i SS Probitas është sot një dëshmi e heshtur nën ujërat e Sarandës, por edhe një thesar i rrezikuar.

• Zhytja e parë u krye në vitin 1994 nga zhytës italianë, të cilët gjetën edhe shishe vere Chianti të paprekura.
• Në vitet që pasuan, relikti u vizitua nga zhytës italianë e të huaj, shpesh duke nxjerrë objekte nga anija në kundërshtim me Konventën e UNESCO-s.
• Për shumë vite, grupe zhytësish të huaj e përdorën anijen si atraksion turistik pa licencë, ndërsa gjatë një ekspedite u shkaktua edhe mbytja e një turisteje britanike 29-vjeçare.

 

Ekspertët e RPM Nautical Foundation rekomandojnë që zhytjet në këtë relikt të kryhen vetëm nga profesionistë të certifikuar.

Pavarësisht kësaj, në shëtitoren e mbushur me vizitorë të Sarandës, nuk gjendet asnjë tabelë apo qendër muzeale që të rrëfejë këtë histori të veçantë. Një mundësi e artë për edukim, turizëm kulturor dhe kujtesë historike mbetet ende e pashfrytëzuar.

Fundosja e SS Probitas dhe tragjedia e Divizionit “Perugia” mbeten një nga episodet më të dhimbshme të Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri. Nuk bëhet fjalë për “mijëra të mbytur”, siç përhap legjenda, por për një dramë akoma më të rëndë: një divizion i tërë i braktisur, oficerë të pushkatuar mizorisht dhe një anije që sot pushon në heshtje nën ujërat e Sarandës.

Relikti i SS Probitas nuk është vetëm një pikë zhytjeje. Ai është një monument nënujore i kujtesës historike, që pret të trajtohet me respekt, kujdes dhe të shndërrohet në një atraksion edukativ e memorial për vizitorët e qytetit.

Relikti i anijes italiane SS Probitas, i mbytur në Sarandë më 1943, mbart historinë tragjike të Divizionit “Perugia”. Zbuloni faktet e dokumentuara, masakrat gjermane dhe sfidat e mbrojtjes së këtij monumenti nënujore.

 

Website Saranda Web

Facebook Saranda Web

Instagram saranda.web

Youtube sarandaweb

Tiktok saranda.web

Pinterest sarandaweb

in sarandaweb

 

---